Karahanlılar Devleti

Karahanlılar Devleti

Karahanlılar, daha önceki Türk devletlerinden farklı olarak,
hükümdarların ve halkının çoğunluğunun Müslümanlığı seçtiği ilk Türk
devletidir. Bu sebeple Türk tarihi içerisinde Karahanlıların özel bir
yeri ve önemi vardır. Hâkaniye ve İlig-Hanlar adlarıyla da anılan
Karahanlı Devleti, başta Karluklar olmak üzere Çiğil, Yağma ve Tuhsı
gibi Türk Boylarına dayanıyordu. Karluklar, Balasagun merkez olmak
üzere Yedi-su bölgesinde bir devlet kurmuşlardı. Karluk yabgusu, bağlı
bulunduğu Uygur Hakanlığı'nın 840 yılında Kırgızlar tarafından
yıkılması üzerine istiklâlini ilân etti. Kendisini Türk hakanlarının
yasal halefi sayan yabgu Karahan unvanını aldı.

Karahanlıların ilk hükümdarı olarak Bilinen Bilge Kül Kadir Han,
Maverâünnehir'deki Sâmanî devleti ile mücadelelerde bulundu.
Oğullarından Arslan Han ulu hakan olarak Balasagun'da, Oğulcak Kadir
Han ise Talas'ta oturdular. Kadir Han 893'te başkenti Kaşgar'a
nakletti. Bu dönemde yeğeni Satuk Buğra Han Müslümanlarla temas kurdu
ve Karahanlı Devleti'nin başına geçince de İslâmiyet'i resmî din olarak
kabul etti (920). Bu tarihten sonra Abdülkerim Satuk Buğra han adıyla
anıldı. Ancak Karahanlı sınırları içersindeki halkın tamamıyla
İslâmiyet'i seçmesi Satuk Buğra Han'ın oğlu Baytaş zamanında
gerçekleşmiştir.

Karahanlı Hükümdarı Ebu Nasr Ahmed zamanında, kardeşi İlig Nasr
tarafından Samaniler devletine son verildi (999). Ebu Nasr Ahmed Abbasi
halifesi tarafından bir İslâm hükümdarı olarak tanınan ilk Karahanlı
hanı olmuştur. Karahanlı Devleti'nin sınırları Balasagun, Özkent ve
Tarım Havzası'nın batı kısmı ile Karakurum dağları dolaylarına kadar
genişlemişti. Güneyde Gazneliler ile komşu oldular ve mücadele ettiler.
Ancak hanedan arasında çıkan anlaşmazlık neticesinde devlet Doğu ve
Batı olmak üzere ikiye ayrıldı (1042). Doğu Karahanlıların başında
Tamgaç Buğra Han; Batı Karahanlıların başında ise Ahmet Arslan Han
bulunuyordu.

Doğu Karahanlı Devleti (1042-1211): Doğu Karahanlı Devleti'nin
sınırları Kaşgar, Fergana, Balkaş gölü civarına kadar uzanmaktaydı.
Devletin merkezi zaman zaman Balasagun, Talas ve Kaşgar şehirleri
olmuştur. Doğu Karahanlı Devleti'nin ilk hükümdarı sayılan Tamgaç Buğra
Han âdil ve dindar bir kişi olarak tanınmaktaydı. Yusuf Has Hacib'in
yazdığı Kutadgu Bilig bu hükümdara sunulmuştur. Doğu Karahanlı Devleti
1090 yılında Selçuklulara bağlandı. Devlet 1133 yılında Moğol asıllı
Karahıtayların hâkimiyetine girdi. Bu durum 1211'e kadar devam etti.
Bölgenin tamamı Cengiz Han tarafından istilâ edildi.

Batı Karahanlı Devleti (1042-1212):Batı Karahanlıların sınırları
batıda Aral gölünden doğuda Çimkent ve Özkent'e kadar uzanmaktaydı.
Devletin başkenti önceleri Özkent idi. Daha sonra Semerkant ve Buhara
devletin merkezleri olmuştur. İlk hükümdarları Ahmet Arslan Han idi.

Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah bir Karahanlı prensesi ile
evlenerek iki devlet arasında akrabalık kurdu ve böylece Karahanlıları
kendisine bağladı (1089). Selçukluların Katavan Savaşı'nda yenilmesiyle
beraber Batı Karahanlılar da Karahitay hâkimiyetine girmişti (1141).
Harezmşahlar bölgedeki Moğol hâkimiyetine son vermiş, son Karahanlı
hükümdarı Osman Han'ı da ortadan kaldırarak, bu devleti yıkmışlardır
(1212).